Lokalizacja
Tym razem w ramach wycieczki, której celem jest odkrywanie historii mało znanej udajemy się do miejscowości Kruszyn koło Bolesławca. Jest ona położona przy drodze nr 94 w kierunku Legnicy. Zachodnio – południowa część tej miejscowości od strony Bolesławca została założona jako nowo osada przez Braci Morawskich przybyłych z Herrnhut (Saksonia, Niemcy).
Powstanie miejscowości
Kruszyn, zaraz po zakończeniu II Wojny Światowej w 1945 roku nosił nazwę Godnów, a przed 1945 rokiem Gnadenberg. W tłumaczeniu na język polski nazwa miejscowości znaczy „Góra Łaski”, niektórzy tłumaczą jako „Łaskawa Góra”.
Gnadenberg został założony 6 marca 1743 roku przez Braci Morawskich z Herrnhut w dobrach hrabiego von Falkenheyna w ramach działalności misyjnej wspólnoty. Na uroczystości położenia kamienia węgielnego pod budynek zboru (zwany Wielką Salą – Großer Saal) i cmentarza (zwanego Gottesacker – Boża Rola) byli obecni hrabia Nicolaus Ludwig von Zinzendorf (nazywany ojcem współczesnych misji) oraz Martin Dober (brat rodzony Leonarda Dobera, pierwszego misjonarza wysłanego z Herrnhut na wyspę St. Tomas w 1732 roku). Wraz z tym aktem wyznaczonych zostało dodatkowo 68 działek pod budowę domów służących celom wspólnoty i dla mieszkańców przybyłych z Herrnhut. Układ osady został wyznaczony na planie krzyża. W miejscu przecięcia ramion zlokalizowano usytuowanie budynku zborowego, a pozostałe budynki miały być wznoszone wzdłuż ramion krzyża, a w przyszłości wzdłuż ulic przecinających ramiona krzyża. Typowymi budynkami dla każdej osady Braci Morawskich po całym świecie oprócz zboru i domów mieszkalnych były: dom dla wdów i wdowców, szkoły, internaty, sierociniec, szpital, dom dla sióstr stanu wolnego, dom dla braci stanu wolnego, dom dla misjonarzy, domy diaspory (dla prześladowanych braci i sióstr przybyłych z innych regionów lub krajów), warsztaty rzemieślnicze, zakłady i fabryki.
Linki do stron internetowych miasta Herrnhut i wspólnoty Braci Morawskich w Herrnhut znajdują się na dole wpisu.
Kruszyn obecnie
Spacerując po części Kruszyna, w której mieszkali Bracia Morawscy, widać wiele podobieństw z miejscowością Herrnhut, według wzoru której ta miejscowość została zbudowana. Obecny stan miejscowości znacznie odbiega od stanu przed 1945 rokiem (porównać można ze zdjęciami znajdującymi się w internecie – odsyłacze w linkach). Działania ostatniej wojny i mieszkańców zrobiły swoje na przestrzeni minionych dekad. Część budynków ocalało niezmienionych i widać w ich architekturze słynny „herrnhucki barok”.
Na terenie miejscowości nie istnieją żadne tablice informacyjne dla turystów o historii miejscowości, obiektach istniejących, obiektach, których już nie ma oraz o roli jaką pełniły. Zainteresowanym historią Braci Morawskich, kim byli ci co zbudowali Godnów proponuję wycieczkę do miejscowości Herrnhut w Niemczech (30 km do Zgorzelca). Miejscowość powstała w 1722 roku i doskonale zachowała się cała architektura od początku jej powstania. Jest przykładem miejscowości, która należycie przygotowała wszelkiego rodzaju informacje dla odwiedzających ją turystów. W Herrnhut w dalszym ciągu funkcjonuje duża wspólnota Braci Morawskich, a główne obiekty jak Wielka Sala i cmentarz Boże Pole są w dalszym ciągu użytkowane. To, co mieszkańcy Kruszyna mogą zobaczyć jedynie na dawnych widokówkach Godnowa, co już nie istnieje, mogą zobaczyć w doskonale zachowanym stanie w Herrnhut.
Wielka Sala
Zbór, główny budynek Godnowa, zwany Wielką Salą nie istnieje. W nim gromadził się Kościół Lokalny Pana Jezusa, był to centralny punkt powstałej osady, wokół którego toczyło się życie wspólnotowe. Wykorzystywany był nie tylko na nabożeństwa, grupy biblijne czy spotkania modlitewne, lecz także na różnorodne spotkania czy działania na rzecz wspólnoty. Nie było to miejsce „sakrum” jak myśli większość Polaków. Każdy, kto czyta Biblię wie, że Jezus Chrystus nie mieszka w świątyniach zbudowanych rękami ludzkimi, lecz w sercach ludzi wierzących w niego. Zbór został zniszczony w wyniku działań wojennych (informacja niepewna), a w następnych latach zrównany z ziemią.
„Bóg, który stworzył świat i wszystko na nim, On, który jest Panem nieba i ziemi, nie mieszka w świątyniach zbudowanych ręką ludzką”. Dzieje Apostolskie rozdział-17, wiersz-24.
Cmentarz Boża Rola
Cmentarz Braci Morawskich Boża Rola (Gottesacker) znajduje się na przeciw budynku rzymskokatolickiego kościoła. Na mapie ten obszar oznaczony jest jako Park przy ul. Świętojańskiej. Klasyczny przechodzień patrząc na to miejsce stwierdzi, że jest to zaniedbany park. Widać liczne ścieżki przecinające stary cmentarz, plac zabaw dla dzieci, boisko itp. Porównując dawny cmentarz ze zdjęć z obecnym stanem, widać stopień dewastacji i profanacji dokonany po 1945 roku. Układ drzew pozostał bez zmian. Wiele płyt nagrobnych zostało zabranych i wykorzystanych przez mieszkańców jako płyty chodnikowe w Kruszynie, w swoich gospodarstwach, czy obejściach (informacje uzyskane od mieszkańców Kruszyna). Inne płyty zostały porozbijane i zgromadzone na cmentarzu na kupie gruzu lub porozbijane leżą na swoim miejscu. Całe płyty też można spotkać we właściwym miejscu. Wystarczyło odsunąć darń i natknąć się na istniejące jeszcze płyty nagrobne (zdjęcia w galerii). Boża Rola jest kolejnym przykładem zniszczonego zabytkowego cmentarza. Przy cmentarzu nie istnieje żadna tablica informująca, że tutaj spoczywają pierwsi mieszkańcy Godnowa, którymi byli Bracia Morawscy. Szacunek do miejsca ich spoczynku powinien być okazany, a cmentarz odpowiednio oznaczony i zadbany. Polacy przybyli po 1945 roku powinni pamiętać, że mieszkają w domach wybudowanych przez nich. Z pewnością jeszcze wiele płyt nagrobnych znajduje się pod darnią… .
Pozytywnym przykładem aktywności mieszkańców w zachowaniu śladów historii jest lapidarium utworzone przez mieszkańców miejscowości Wieża koło Gryfowa Śląskiego.
Można tak również uczynić w Kruszynie. Potomkowie byłych mieszkańców Gnadenberga przyjeżdżając do Kruszyna, aby zobaczyć korzenie i groby swoich przodków, jaki obraz zobaczą? Tak samo Polacy mający korzenie ze wschodnich stron dawnej Polski jadą tam z nadzieją, by zobaczyć domy rodzinne, czy miejsca spoczynku swoich krewnych. Niektórzy mają szczęście zobaczyć, jeśli cokolwiek ocalało, inni natomiast nie, bo to co widzieli, pozostawiło tylko smutek w ich sercach oraz niespełnione pragnienia i nadzieje.
Tak by mógł wyglądać cmentarz obecnie
Linki
Galeria zdjęć starego Godnowa – cz.2
Galeria zdjęć starego Godnowa – cz.3
Wspólnota Braci Morawskich w Herrnhut
Artykuł o cmentarzu „Boże Pole”
Artykuł o kościele „Wielka Sala”
Kościół Wielka Sala w Herrnhut
Galeria 55 starych zdjęć Wielkiej Sali w Herrnhut.
Przewodnik po zabytkach reformacji na Łużycach Górnych i Dolnym Śląsku.
0 komentarzy